Στα Γιάννενα υπάρχει ένα μουσείο που στολίζεται από κέρινα ομοιώματα των ηρώων της Ελληνική Επανάστασης του 21. Αυτό το μουσείο δεν θα υπήρχε αν δεν ήταν ο γλύπτης Παύλος Βρέλλης, για να δημιουργήσει τα έργα τέχνης αλλά και να ιδρύσει το μουσείο.
Γιάννενα: Η ζωή του ιδρυτή και καλλιτέχνη του μουσείου
Τον Παύλο Βρέλλη δεν τον συνδέει μόνο η τρομερή αγάπη που έχει για τους ήρωες του 1821, αλλά και η ημερομηνία γεννήσεώς του, που συνέπεσε ανήμερα της εθνικής γιορτής της 25ης Μαρτίου. Ο ίδιος άνθρωπος αφοσίωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του να πλάθει, να δημιουργεί και να δίνει “ζωή” στα κέρινα τεχνάσματά του. Όποιος επισκεφθεί τα Γιάννενα θα έχει την ευκαιρία να ζήσει από κοντά την εμπειρία του κέρινου μουσείου, λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη.
Ο Παύλος Βρέλλης αφιέρωσε με πείσμα και μεράκι πολλά χρόνια από τη ζωή του για να χτίσει ο ίδιος με τα χέρια το λαογραφικό αυτό μουσείο. Ο ίδιος αντιμετώπισε πολλές κακοτοπιές και δούλεψε με επιμονή κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες που πολλές φορές απείλησαν το έργο του. Όπως έλεγε και ο ίδιος, δεν του αρκούσε μόνο το πάθος του για τη τέχνη αυτή, αλλά ήθελε τα έργα του να “κυριολεκτούν” απέναντι στον ταξιδιώτη που θα πήγαινε να τα δει. Ο Παύλος Βρέλλης ήθελε οι επισκέπτες του μουσείου να νιώσουν έστω και λίγο την ιστορία που λεγότανε “πίσω” από τις φοβερά αναπαριστώμενες κέρινες φιγούρες των ηρώων του 21. Ο σεβασμός του προς τους τελευταίους διακρίνεται ξεκάθαρα στον τρόπο εργασίας του με το κερί.
Ο Παύλος Βρέλλης αποφοίτησε από το τμήμα Γλυπτικής Καλών Τεχνών και ύστερα από την συνταξιοδότησή του αποφάσισε να κάνει το όνειρό του πράξη, αγοράζοντας ένα τμήμα άγονης γης 17 στρεμάτων, κοντά στο Μπιζάνι Ιωαννίνων. Τότε, αφοσιώθηκε πλήρως και ολοκληρωτικά προκειμένου να χτίσει ο ίδιος το μουσείο τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Πέρασε ώρες διαμορφώνοντάς το και το σχεδίαζε από την αρχή με κάθε λεπτομέρεια στο μυαλό του και με προσοχη, για να το φέρει σαν εικόνα να είναι ίδιο με ένα ηπειρωτικό σπίτι γεμάτο αυθεντία ως προς την παράδοση αλλά και την αρχιτεκτονική του 18ου αιώνα.
Γιάννενα: Η έμπνευση του Παύλου Βρέλλη για τα γλυπτά
Ο Παύλος Βρέλλης μελετούσε και συγκέντρωνε υλικό για τα κέρινα ομοιώματα εδώ και δεκαετίες. “Μπήκε” με φόρα λοιπόν στην δημουργία τους, εφόσον το είχε φανταστεί και πλάσει στο μυαλό του. Η ιδέα είχε ωριμάσει αρκετά όταν έκανε το βήμα να επενδύσει στο όνειρό του, το οποίο εν τέλει αγαπήθηκε από το κοινό και προκάλεσε θαυμασμό. Η παράδοση της Ελλάδας, της χώρας του, είναι αυτό που του κρατούσε συντροφιά και στήριζε επάνω της το όραμα που ολοκλήρωσε. Όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά είχε πει : «Ευχαριστώ αυτούς που κράτησαν τη Θρησκεία μου, τη Γλώσσα μου και την Εθνικότητά μου, για να είμαι Χριστιανός και να λέγομαι Έλληνας “.
Το Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας φτιάχτηκε από τον Παύλο Βρέλλη ως φόρο τιμής για τους προγόνους ήρωές του. Εκείνος, γεμάτος ζήλο και συγκίνηση για τη Πράξη των μεγάλων ηρώων της επανάστασης, δεν σκέφτηκε στιγμή ούτε το κόστος, οικονομικό ή σωματικό αλλά ούτε και μία πιθανή συνέπεια. Είναι αξιοζήλευτο και αξιοθαύμαστο ταυτόχρονα, το ότι ένας άνθρωπος έβαλε έναν – όχι και τόσο εύκολο – στόχο, τον πίστεψε και τον ολοκλήρωσε, ακόμη και σε μεγάλη ηλικία.
Ο ξακουστός γλύπτης τονίζει με περηφάνεια τον σκοπό της ζωής του, που δεν είναι άλλος από τη μέγιστη απόδοση τιμής προς του ήρωες προγόνους, αλλά και την προσπάθειά του να ευαισθητοποιήσει τους νέους να μάθουν την αληθινή τους ιστορία και να μην ξεχνάνε.
Όπως ο ίδιος λέει χαρακτηριστικά : «Θέλω να κάνω Ιστορική Αγωγή, μνήμη Ιερή όλων των ηρωικών μορφών και γεγονότων που έζησαν μέσα μου. Οι συνθέσεις είναι όλες δικές μου. Δούλεψα, όχι μόνο με βάση τη βιβλιογραφία που συγκέντρωσα (για ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία), αλλά και τις πληροφορίες -στοιχεία- που πήρα από τα μέρη που περπάτησα, γνώρισα, φωτογράφησα και σχεδίασα επί χρόνια».
Η σπουδαιότητα των κέρινων ομοιωμάτων του Παύλου Βρέλλη έγκειται μεταξύ άλλων και στο φυσικό τους μέγεθος. Ο Παύλος Βρέλλης αναβιώνει αληθοφανέστατα την προιστορική Ελλάδα και τις φιγούρες που πρωταγωνιστούσαν στην τότε εποχή. Έχει καταφέρει να μεταδώσει στον επισκέπτη μία ζωντανή εικόνα και να τον κάνει να αισθανθεί ότι βρίσκεται και ο ίδιος σε εκείνη την εποχή. Η “επικοινωνία” των κέρινων ομοιωμάτων με τους επισκέπτες του μουσείου αφήνει πίσω της ένα “στοιχειό” και μία γλυκόπικρη γεύση της επανάστασης, προκαλώντας τον ηθικό σεβασμό τόσο για τους ήρωες που δεν γνωρίσαμε ποτέ “από κοντά”, όσο και για τον άνθρωπο που τους επανέφερε στη “ζωή”.
Μεγάλης σημασίας έχει ότι τα εκθέματα αυτά του Παύλου Βρέλλη, φέρουν και αναφορές από την αρχαιοελληνική περίοδο έως και το 1982! Πολύ πιθανό δηλαδή να συναντήσουμε και την Κυρά της Ρω!
Όλη αυτή η εκπληκτική ξενάγηση λοιπόν οφείλεται εξ ολοκλήρου στον θρυλικό πλέον Παύλο Βρέλλη.
Η ζωή του Παύλου Βρέλλη στα Γιάννενα
Ο Παύλος Βρέλλης ήτανε γέννημα θρέμα των Ιωαννίνων. Ήρθε στη ζωή την 25η Μαρτίου του 1923 και βίωσε το πιο τραγικό γεγονός της ζωής του, τον πρώορο θάνατο της μητέρας και του πατέρας του. Είναι αδιανόητο να μεγαλώνει ένα παιδί χωρίς τον γονιό του, πόσο μάλλον χωρίς κανέναν από τους δύο. Στη τρυφερή ηλικία των 4 ετών χάνει τη μητέρα του και 9 χρόνια αργότερα τον πατέρα του.
Έμεινε ορφανός από γονείς αλλά όχι από οικογενειακά αγάπη και μόρφωση. Η θεία και αδερφή της μητέρας του, Σοφία Παραμυθιώτη τον “υιοθετεί” και του προσφέρει απλόχερα την εκπαίδευση και μόρφωση που ήξερε ως δασκάλα. Λόγω του επαγγέλματός της, ο Παύλος Βρέλλης θα κληρονομήσει μία μεγάλη περιουσία γραμμάτων και τέχνης.
Αργότερα θα εκδηλώσει το ταλέντο του και την καλλιτεχνική του φύση σε πολύ νεαρή ηλικία. Θα ζωγραφήσει και θα “πλάσει” το ξύλο σε μορφές που θα έχουν σχεδόν “υπόσταση”. Η τραγωδία χτυπάει και πάλι τη ζωή του νεαρού Παύλου, όταν στην εφηβεία θα βιώσει την Γερμανική Κατοχή όπου μαζί με άλλα παιδιά της ηλικίας του θα χρειαστεί να δουλέψει για τους Γερμανούς σε σκληρές δουλειές και ενήλικες για την αθώα τότε ηλικία του.
Ο καλλιτέχνης βίωσε την απειλή του θανάτου. Εκείνο που μπορούσε μόνο να κάνει, ήτανε να φέρει την τέχνη του στις μελλοθάνατες μέρες που τον περιτριγύριζαν. Εκεί, στα κελιά της φυλακής, σκάλιζε σε ξύλο και αποτύπωνε τα βλέμματα των συγκρατούμενών του, όλα τους παιδιά.
Είναι ένας από τους τυχερούς που επιβιώνουν να ζουν πλέον ως ελεύθεροι πολίτες. Το 1947 φοιτά στην Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία από όπου παίρνει επιτυχώς το πτυχίο του και συνεχίζει στην Καλών Τεχνών ξέροντας τον προορισμό της ζωής του : τη γλυπτική.
Μάλιστα, πολύ πριν τις εισαγωγικές εξετάσεις στην Καλών Τεχνών, ο Παύλος Βρέλλης είχε ήδη χτίσει ένα όνομα ως γλύπτης και έτσι άρχισε να γίνεται γνωστός πολύ σύντομα. Το πάθος του για γλυπτική ήταν τόσο έμφυτο και μεγάλο όπου αυτοδιδάχτηκε τα περισσότερα που ήξερε και συνέχισενα εξελίσσεται χωρίς να περιμένει κάποιο μάθημα του Πανεπιστημίου που θα μετέδιδε παραπάνω γνώση.
Από τα Γιάννενα στο εξωτερικό και μετά στις τάξεις
Το όνομα του Παύλου Βρέλλη συνωνυμεί με αυτό του ταλαντούχου φοιτητή, ο οποίος βρίσκεται σε έναν συνεχή “άγωνα” μάθησης, παρακολουθώντας μαθήματα βυζαντινής μουσικής και ορθοφωνίας. Θα είναι ένας πολυάσχολος φοιτητής και πολύ ενεργός καθώς θα συμμετάσχει και σε αθλήματα, όπως το άλμα επί κοντώ στο οποίο κι όλας θα διακριθεί, μεταξύ άλλων όπως στα «Άκτια» το 1950 και τα «Δωδωναία» την ίδια χρονιά.
Ο Παύλος Βρέλλης ήταν σίγουρα ένας άνθρωπος που ολοκλήρωνε με επιτυχία με ότι καταπιανόταν. Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Αθήνα και την στρατιωτική του θητεία, έφυγε στο εξωτερικό, στην Φλωρεντία για να μάθει χαλκογλυπτική και ψηφοθετική. Τα ταξίδια κατά τη διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων θα του μεταδώσουν όση εκπαίδευση και παιδεία χρειάζεται προκειμένου να ωριμάσουν μέσα του τα όσα έχει διδαχθεί, έχει μάθει και έχει σκεφτεί. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα αναλαμβάνει μία από τις σπουδαιότερες εργασίες, την συντήρηση του Βράχου της Ακρόπολης. Η επαγγελματική του πορεία συνεχίζει στο Αρχαιολογικό Μουσείο όπου εκεί ο ίδιος οργανώνει και φτιάχνει Τμήμα Αναπαραγωγής Κλασικών Αρχαιοτήτων.
Όντας ευαισθητοποιημένος με το “δώρο” που μπορεί να προσφέρει η εκπαίδευση σε ένα παιδί και όχι μόνο, βάζει ως στόχο να συμβάλλει όσο μπορεί για να διαφοροποιήσει και να επενδύσει στην σωστή και ενισχυμένη εκπαίσευδη του τόπου του. Ο Παύλος Βρέλλης καταρτίζει ένα νέο πρόγραμμα μετεκπαίδευσης στο Τζάνειο Πειραματικό Γυμνάσιο του Πειραιά, στο οποίο και θα παραμείνει καθηγητής για πολλά χρόνια. Το πρόγραμμα σπουδών που δημιουργεί ακολουθεί εκσυγχρονισμένα μαθήματα και τακτικές και αμέσως γίνεται από τους πιο αγαπητούς και ταλαντούχουν δασκάλους.
Ο Παύλος Βρέλλης πέρα από τις γνώσεις που μεταλαμπαδεύει στους μαθητές του, αναλαμβάνει πολύ συχνά και την καθοδήγησή τους ως ξεναγός σε διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα και εκδρομές σε αρχαίους εκπαιδευτικούς τόπους με μεγάλη ιστορία, όπως Αρχαία Ολυμπία, Μιστράς, Δελφοί, Αρχαία Δωδώνη κ.ά.
Ο ίδιος αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες ως ελεύθερος επαγγελματίας. Ήταν δύσκολο τότε για έναν καλλιτέχνη να επιβιώσει μόνο από την τέχνη του. Παρόλα αυτά ο Παύλος Βρέλλης δεν σκέφτηκε ούτε λεπτό να τα παρατήσει. Παρότι οι παραγγελίες που αναλάμβανε δεν τον κάλυπταν ούτε οικονομικά αλλά ούτε και καλλιτεχνικά, αποφασίζει να πάρει μέρος σε διάφορες εκθέσεις σε όλη την Ελλάδα προκειμένου να αναδείξει τα έργα του. Ως βασικό του επάγγελμα διατηρεί τον τίτλο του Καθηγητή στα σχολεία των Ιωαννίνων. Ταυτόχρονα με αυτό, προετοιμάζει σπουδαστές για τις εισαγωγικές εξετάσεις στην Καλών Τεχνών, μέσω μίας δικής του ιδιωτικής σχολής, διδάσκοντας κυρίως γραμμικό και ελεύθερο σχέδιο.
Προτεινόμενο Άρθρο
Την εποχή όπου του προτίνεται να γίνει καθηγητής στον Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων, αποκτά και τα δύο του παιδιά με την αγαπημένη του Μαρία Γιαννίση.
Τα εκθέματα στο μουσείο Βρέλλη στα Γιάννενα
Το “Κρυφό Σχολειό “, το πρώτο έργο που θα μπει στο μουσείο του, θα το φτιάξει το 1975 για εκπαιδευτικούς σκοπούς, χωρίς να ξέρει ότι αργότερα αυτό αποτελέσει το πρώτο “παιδί” που θα τοποθετηθεί στο μουσείο Βρέλλη. Εκείνη την εποχή ήταν που σκέφτηκε να δημιουργήσει μεγάλα κέρινα ομοιώματα που θα αναπαραστούσαν την ιστορία μέσα από τη τέχνη. Το 1975 λοιπόν φτιάχνει το πρώτο του μοντέλο, χρησιμοποιώντας πηλό, κατόπιν γύψινα εκμαγεία και στο τέλος τις κέρινες δημιουργίες του.
Για τον Παύλο Βρέλλη δεν άργησε να έρθει η αναγνωρισιμότητα. Πρώτα πρώτα για το καλλιτεχνικό ταλέντο και ύστερα για τις πρωτότυπες ιδέες. Οι πρώτες αντιδράσεις και κριτικές των επισκεπτών θα είναι ο λόγος που θα πείσει 8 εκατομμύρια κόσμο να επισκεφθεί το μουσείο του.
Η καλλιτεχνική μοίρα όμως θα χαρίσει στον Παύλο Βρέλλη και ένα ακόμη χάρισμα. Αυτό του ποιητή. Ο ίδιο έχει γράψει πολλές ποιητικές συλλογές για τις οποίες δεν ήταν σίγουρος ότ θα δημοσιεύσει. Τελικά κάνει το βήμα και οι διασημότερες μεταξύ άλλων ποιητικές συλλογές, είναι το «Θύμησες» (1969), «Φόρμες» (1972), «Σίδερα, Πέτρες και Λουλούδια» (1975), «Ήταν και Είναι» (1982) και «Λαμαρίνες και Παράνομοι» (1982).
To τελικό Μουσείο
Ο Παύλος Βρέλλης δεν έπαξε να φτιάχνει κέρινα ομοιώματα και δεν έπαψε να δημιουργεί έργα για να τιμήσει την μνήμη και τον λαό του. Μέχρι το 1983 το έργο του θα είναι πολύ ενεργό καθώς και ο ίδιος θα αναζητά νέα εδάφη για εγκαινιάσουν τα έργα του και να μεγαλώσουν. Έψαχνε συνεχώς τρόπους για να αφήσει μία μεγάλη και χειροπιαστή κληρονομιά στον τόπο του αλλά και στους κατοίκους της Ελλάδας.
Στα 60 του πλέον έτη επενδύει όλη του τη σύνταξη στο κομμάτι γης των 17 στρεμμάτων στο χωριό Μπιζάνι, για να χτίσει την τελευταία και μόνιμη “κατοικία” των κέρινων ομοιωμάτων του.
Ο ίδιος ο Παύλος Βρέλλης αναφέρεται χαρακτηριστικά στο κτίριο που θέλει να φτιάξει για τα έργα του, ως «αστική φρουριακή αρχιτεκτονική της ενδοχώρας της Ηπείρου κατά τον 18ο αιώνα». Πάντα πιστός στην παράδοση και τρέφοντας μεγάλο σεβασμό στους προγόνους και την ιστορία δημιουργεί ευλαβικά το κάθε τι.
Ο Παύλος Βρέλλης θυμάται χαρακτηριστικά : «Το Φλεβάρη του 1983, αγόρασα στο χωριό Μπιζάνι 17 στρέμματα γης, για να φτιάξω αυτό το Μουσείο. Ήμουνα τότε 60 χρονών. Μέτρησα την αντοχή μου και την ανοχή μου. Αυτά που βρήκα ήταν βράχια, ανώμαλο έδαφος με μεγάλες κλίσεις (πουθενά οριζόντια επιφάνεια), λίγες ασφάκες και πουρνάρια ‘δω και ‘κει και δυο μικρές γκορτσιές. Πουθενά δρόμος ή μονοπάτι δεν υπήρχε»
Σαν δημιουργός του μουσείου ακολουθεί τη δική του αρχιτεκτονική ιδέα. “Χωρίζει” το κτίριο του Μουσείου σε διάφορα επίπεδα και μορφές. Την τελική ιδέα την υποδέχεται το κυρίως κτίριο, το οποίο στέκει επιβλητικό και σίγουρα μοναδικά διαφοροποιημένο από όλα τα υπόλοιπα μουσεία τέχνης. Οι αρχιτεκτονικές του ιδέες είναι πρωοτοποριακές και δεν “μπαίνουν” σε ένα σκαρί. Η καλλιτεχνική του αντισυμβατικότητα είναι κάτι που διακρίνεται από τους επισκέπτες του μουσείου.
Η μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά του Παύλου Βρέλλη
Το μουσείο του Παύλου Βρέλλη αναγνωρίζεται και ξεκινάει σιγά σιγά τη φήμη του, όταν πλέον θα βρίσκεται λίγα βημάτα μακριά από την τελική του ολοκλήρωση. Οι τότε υπουργοί Πολιτισμού και Οικονομικών, Μελίνα Μερκούρη και Αλέξανδρος Παπαδόπουλος αντιστοίχως, στηρίζουν οικονομικά το του έργο του Βρέλλη. Το μουσείο άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό το καλοκαίρι του 1995 και έκτοτε το επισκέπτονται κάθε χρόνο μεγάλος αριθμός επισκεπτών.
Ο ίδιος ο Παύλος Βρέλλης είναι πολύ ικανοποιημένος από τον εαυτό του για αυτό που κατάφερε να προσφέρει στην πατρίδα του. Όπως ο ίδιος απαντά για τη σημαντικότητα των χρημάτων : «πλούσιος δεν είναι αυτός που έχει χρήματα, αλλά αυτός που προσφέρει. Και εγώ είμαι πλούσιος, γιατί κατάφερα και πρόσφερα στον Έλληνα τούτο το έργο»
Το πιο σημαντικό έργο του Παύλου Βρέλλη με βάση τον ίδιο, είναι το “Μυστικό Σχολειό”, καθώς ήταν εκείνο που κράτησε τα ελληνικά έθιμα αλλά κυρίως την ελληνική γλώσσα ζωντανή για τις επόμενες γενιές κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Μεταξύ των έργων που στολίζουν το Μουσείο, είναι αυτά της «Φιλική Εταιρία», οι «Ηπειρώτες Ευεργέτες», που «έχουν ανθρωπιστική και εθνική συνείδηση και δράση μεγάλη», οι «Δάσκαλοι του Γένους», ο «Σκλαβωμένος Ελληνισμός στις Φυλακές», η «Ανατίναξη στο Κούγκι», οι «Κλέφτες και Αρματολοί», η «Σφαγή του Αλή-πασά», «Εκθέματα Επανάστασης», «Πολεμιστές του 1821», αλλά και τα ομοιώματα του Μακρυγιάννη, του Κολοκοτρώνη, του Κανάρη, του Νικηταρά κ.ά.
Τα έργα-στάθμος για την καριέρα του Παύλου Βρέλλη
Ο Παύλος Βρέλλης στέκεται με ιδιαίτερη συγκίνηση σε ορισμένα έργα που αγαπά ίσως λίγο περισσότερο. Αυτά είναι τα οι «Πικρές θύμησες 1940-1941», το «Γράμμα από το Αλβανικό Μέτωπο», οι «Γυναίκες της Πίνδου», το «Στρατηγείο του 1940 στη Σπηλιά του Καλπακίου», το «Ρούπελ», η «Μάχη της Κρήτης» κ.ά.
Οι βραβεύσεις και οι διακρίσεις που ξεχώρησαν
Ο Παύλος Βρέλλης έχει τιμηθεί πολλές φορές από Πολιτιστικούς Συλλόγους και Θεσμούς. Αξίζει να αναφερθούμε στις διακρίσεις που δέχηκε από την Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδας (1981), την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδας (1982), την Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων (1991), τον Δήμο Ιωαννιτών (1992), το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (1992), το ΤΕΙ Άρτας (2001) και την Εταιρεία Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου (2008).
Τα έργα του Παύλου Βρέλλη κοσμούν πολλές ιδιωτικές συλλογές, εκθέσεις, και “κάμαρες” σε Ελλάδα αλλά και εξωτερικό. Πολλά από τα έργα του υπάρχουν ακόμη στην Πινακοθήκη των Ιωαννίνων.Ο Παύλος Βρέλλης αναγνωρίστηκε πολύ γρήγορα από τον Ξένο Τύπο. Ίσως ο ίδιος και το έργο του να μην αναγνωρίστηκε όπως θα έπρεπε από την ελληνική πολιτεία, αναμφισβήτητα όμως έχει αφήσει μία μεγάλη κληρονομιά ιστορίας και τέχνης για τις επόμενες γενιές.
Ο μεγάλος καλλιτέχνης αφήνει την τελευταία του πνοή στις 23 Ιουλίου 2010.
![Κηδεία Δημήτρη Σούρα: Βαρύ πένθος στο “τελευταίο αντίο” – Υποβασταζόμενη η σύζυγός του, Ελένη Μαρούδα [εικόνες]](/media/-/medium/2024/49/06/auto-draft_.jpg)
